Του ΒΑΣΙΛΗ Σ. ΚΑΡΤΣΙΟΥ
booksonthesites.blogspot.com
Η προέλευση της λέξης "Δάρνακες" ή "Δέρρωνες" φαντάζει προσωπικά στον γράφοντα πρόβλημα δυσεπίλυτο. Η εκτίμηση αυτή έχει να κάνει τόσο με την έλλειψη σημαντικού αριθμού γραπτών πηγών όσο και με την έλλειψη αρχαιολογικών ευρημάτων στην περιοχή του Μενοικίου και του Παγγαίου, που θα μπορούσαν να στοιχειοθετήσουν μία συγκεκριμένη θεώρηση για προβλήματα τέτοιου είδους.
Κατά καιρούς έγιναν κάποιες προσπαθείς να μελετηθεί η προέλευση της ονομασίας "Δάρνακες", αλλά θα έλεγα ότι στηρίχθηκαν σε εικασίες και σε πιθανές εκδοχές μέσω της προφορικής παράδοσης και ως εκ τούτου δεν διέθεταν το βάρος της επιστημονικής τεκμηρίωσης.
Παρακάτω θα επιχειρήσω μία διερεύνηση του προβλήματος με βάση την ετυμολογική μέθοδο, η οποία είναι και ο από μηχανής Θεός, όταν τα υπάρχοντα στοιχεία δεν είναι αρκετά για να τεκμηριώσουν μία επιστημονική άποψη.
Στο "Πανσερραϊκό Ημερολόγιο", τ. Ι, Σέρρες 1975, σελ. 133 του Σταύρου Κοταμανίδη υπάρχει ένα μονόστηλο σημείωμα, που αναφέρεται στο "Λεύκωμα του Σουμπάσκιοϊ", το οποίο εξέδωσε το 1925 ο ιερομόναχος Γαβριήλ Κουντιάδης. Σύμφωνα με τον ιερομόναχο "τα πέντε χωριά των Σερρών λέγονται δαρνακοχώρια από το "δάρη" και από το "δουνάκα". ...στο χωριό Σουμπάσκιοϊ (Σ.Σ. το σημερινό Νέο Σούλι) συνηθιζότανε να λέγεται αντί του "τώρα" το "δάρη". Η παραπάνω λέξη, σύμφωνα πάντα με τον Γαβριήλ Κουντιάδη, προέρχεται από το "ήδη ώρα" και κατά συγκοπήν "δή'ρά" και δωριστί "δάρη". Και αντί του "εδώ" ή "εδώ να" να λέγεται, κυρίως στην Τιπόλιανη (Σ.Σ. το σημερινό Χρυσό), το "εδωνάκα" ή "δουνάκα" και άρα "δάρη" και "δουνάκα" μας κάνουν το "Δαρνάκα".
Ήδη γίνεται φανερό ότι η αναζήτηση της λύσης στο πρόβλημα μας δια της ετυμολογικής μεθόδου θεωρείται ικανοποιητική, γιατί μπορεί να μας οδηγήσει σε περισσότερο ασφαλή συμπεράσματα, σε σχέση με τις υπόλοιπες μεθόδους, που έχουν να κάνουν με διάσπαρτες αναφορές ή με ερμηνείες ιστοριοδιφικής καταβολής.
ΤΑ ΔΕΡΜΑΤΑ ΚΑΙ ΟΙ ΔΑΡΝΑΚΕΣ
Πριν προχωρήσουμε στην παρουσίαση όλων αυτών των μεθόδων, ας ανατρέξουμε στο μνημειώδες λεξικό της γλώσσας μας των Λίντελ και Σκοτ, για να ξεκαθαρίσουμε ευθύς εξ αρχής τις έννοιες που μας ενδιαφέρουν.
Υπάρχει μία εκδοχή (Σ.Σ. ελέγχεται) ότι η λέξη "Δάρνακες" προέρχεται από την ονομασία "Δαρείος", που ήταν η ονομασία αρκετών βασιλιάδων της Περσίας, ένας από τους οποίους εκστράτευσε εναντίον της Ελλάδας τον 5ο π.Χ. αιώνα και εξέδωσε τα νομίσματα, τους Δαρεικούς. Δαρείος σημαίνει στα περσικά "υποστηριζόμενος του θεού". Η λέξη "δάριν" απαντάται ως σπιθαμήν, όπως και η λέξη "δάρειρ" ως σπιθαμή.
Ας αναλύσουμε τώρα το δεύτερο συνθετικό της λέξης το "νάκας". Εδώ τα πράγματα είναι λίγο πιο εύκολα. "Νάκη" στην αρχαία μας γλώσσα λεγόταν το έριον, η προβιά. Να και μερικά παραδείγματα από το λεξικό της Οξφόρδης: "αν δε νάκην έλετ' αιγός" και "αιγών νάκαι και προβάτων". Αν νομίζετε ότι η λέξη "νάκη" είναι τυχαία στο δεύτερο συνθετικό της ονομασίας των σημερινών Δαρνακοχωριτών, τότε απλώς κάνετε λάθος. Στη Δοβίστα ακόμη και σήμερα χρησιμοποιείται υπό τύπον βρισιάς η λέξη "νάκος" (Σ.Σ. ου νάκου!), δηλαδή με σημερινά ελληνικά "χάσου από 'δώ τομάρι!". Βέβαια, δεν είναι του συρμού η φράση "χάσου από 'δω προβιά" ή "χάσου από 'δώ έριον". Τώρα πως είναι δυνατόν να διατηρήθηκαν στο λεξιλόγιο του πυρήνα των Δαρνακοχωριτών αυτές οι αρχαίες λέξεις, μετά τα όσα συνέβησαν στην περιοχή ανά τους αιώνες, ε αυτό οφείλω να ομολογήσω ότι προβλημάτισε και αρκετούς άλλους πριν από εμένα.
Σ' ένα δημοσίευμα του για τους πασσαλόπηκτους οικισμούς των δερματοφόρων (Σ.Σ.!!) αρχαίων κατοίκων της Μακεδονίας - Θράκης ο Απόστολος Γκισδαβίδης αναφέρει ότι οι λαοί αυτοί "εφορούσαν δέρματα δια τούτο λέγονται και δερρίοπες, δέρρις =δέρμα και ώψ =όψις, εμφάνισις. "Μην μας πείτε ότι δεν πάει το μυαλό σας στους "Δάρνακες" και ιδίως στο δεύτερο συνθετικό "νάκες" ή "νάκα", που όπως είδαμε είναι το έριον, η προβιά; Δηλαδή, με μία πρώτη ερμηνεία θα μπορούσαμε να πούμε ότι Δάρνακες είναι οι φέροντες δέρματα ερίου ή προβάτου. Ο Δαρείος όμως που κολλάει εδώ και θα σας εξηγήσω τι εννοώ. Σύμφωνα με το δημοσίευμα του Γκισδαβίδη "επί των πασσαλόπηκτων οικισμών εκτίσθησαν εις τους κλασσικούς χρόνους νέοι συνοικισμοί, των οποίων τα ονόματα διεσώθησαν ως η Δόβηρος, η σημερινή Δοϊράνη (Δοβηράνη). Στο λεξικό της Οξφόρδης στο λήμμα "Δαρείος" υπάρχει και το λήμμα "Δαριάν" και ήταν φυσικό να σκεφθούμε αμέσως τη Δοϊράνη. (Σ.Σ. τι μπέρδεμα είναι αυτό;) Διότι ο Δαρείος κατέβηκε στην Ελλάδα μέσω Θράκης και Μακεδονίας, κατά τους κλασσικούς βέβαια χρόνους.
Στα "ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ", τ. Ι, Ιανουάριος του 1941, σελ. 227 ο Χαράλαμπος Ι. Μακαρονάς, στη μελέτη του "Ανασκαφή παρά τη λίμνην της Δοϊράνης" αναφέρεται στη Δόβηρο "πόλις παλαιά, παιονική, μνημονεύεται το πρώτον υπό του Θουκυδίδου. Αναφερόμενος ούτως εις την κατά της Μακεδονίας εν έτει 429 (επί Περδίκκου του Β) εκστρατείαν των Θρακών, διηγείται (II 98-100) ότι ο βασιλεύς Σιτάλκης μετά της στρατιάς του, εκ της χώρας των Οδρυσών ορμηθείς, διήλθε το όρος Κερκίνην (νυν Μπέλες), εκείθεν δε, έχων εν δεξιά μεν τους Παίονας, εν αριστερά, δε τους Σιντούς και Μαιδούς, έφθασεν εις την Δόβηρον την παιονικήν, αφού διέτριψεν ενταύθα επί τι χρονικόν διάστημα παρασκευαζόμενος, εισέβαλε κατόπιν εις το κράτος του Περδίκκου, καταλαβών κατά πρώτον την Ειδομένην, έπειτα δε αλλάς πόλεις."
Να μην αναφερθούμε στις διάφορες εκδοχές για το που βρισκόταν ακριβώς η αρχαία Δόβηρος. Να επισημάνουμε, όμως, και αυτό μας ενδιαφέρει στην παρούσα μελέτη, μια υποσημείωση στο δημοσίευμα του καθηγητή, που αναφέρεται στην εκδοχή του Σβορώνου για την προέλευση της λέξης "Δοϊράνη". Ο Σβορώνος, λοιπόν, στο "L’ Hellenism primitif de la Macedoine (Διεθν. Εφημ. Νομισματ. Αρχαιολ., XVIII {1918-1919}) σελ. 20, υποθέτει τα εξής: "...ce lac et le pays qui l’ environne s’appelle aujourd’hui, Δοριάνη, Δοράνη, Δοϊράνη, Dorijan, Dojran, nom dans lequel on peut reconnaître des vestiges du nom du pays Δερρωνία des Δερρώνες (Δερράν et Δεράν des cod. d'Εt. de Βyz, s.ν. Δερραίοι) d'autant plus que les mots grecs δέρρις, δέρριον, δέρος sont ecrits aussi δορά, peau (cf. aussi les noms Τερώνη et Τορώνη). Ce cerait donc le pays des hommes portants des peaux (δέρη, δοράς), ce qui correspond a la realite, car pour tous les paysants de cette region froide de la Macedoine la necessites s’est conservee aujourd’hui encore de se vetir de peaux".
Λέει λοιπόν ο Σβορώνος:
"...αυτή η λίμνη και οι περιοχές που την περιβάλλουν ονομάζεται σήμερα Δοριάνη, Δοράνη, Δοϊράνη, Ντοριάν, Ντοϊράν, ονόματα από τα οποία μπορεί κανείς να αναγνωρίσει ίχνη (Σ.Σ. ή απομεινάρια) του ονόματος της χώρας των Δερρώνων, της Δερρωνίας, τόσο μάλλον ότι τα ελληνικά ονόματα δέρρις, δέρριον, δέρος γράφονται επίσης ως δορά. Ήταν λοιπόν η χώρα, όπου οι κάτοικοι φορούσαν δέρματα, κάτι που ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα για όλους τους κατοίκους αυτής της ψυχρής περιοχής της Μακεδονίας, η ανάγκη αυτή διατηρήθηκε ως τις μέρες μας, να φορούν δέρματα".
Είτε λοιπόν η ονομασία είναι "Δάρνακες" είτε Δερρώνες και Δερρίωνες έχει να κάνει με τα δέρματα. Στην πρώτη περίπτωση από το λήμμα "νάκη" και στη δεύτερη από το λήμμα "δέρος ή δέρας" ή από το "δέρριον", που μεταφράζεται στη νεοελληνική τρίχινο σακκίον ή από το λήμμα "δέρρις" που είναι το δερμάτινο κάλυμμα ζακέτας και γενικά το δερμάτινο κάλυμμα των ρούχων.
Παρατηρούμε ότι τα δέρματα αρχίζουν και γίνονται σημείο αναφοράς. Άλλωστε στον ορεινό όγκο του Μενοικίου επικρατεί φοβερό κρύο κατά διαστήματα ακόμη και σήμερα, κάτι που δικαιολογεί τον τρόπο αυτό ένδυσης των κατοίκων της περιοχής. Στις αρχές του αιώνα και κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα, οι άντρες των ανταρτικών σωμάτων φορούσαν βαριές καπότες για να αντιμετωπίσουν το κρύο του βουνού.
ΜΙΑ ΑΚΟΜΗ ΜΑΡΤΥΡΙΑ
Ο τ. γυμνασιάρχης Απόστολος Γκισδαβίδης είχε κι' αυτός τις απορίες του για την προέλευση της ονομασίας των Δαρνακοχωριτών: Σε κείμενο του που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΕΜΜ. ΠΑΠΑΣ καταθέτει τη μαρτυρία ότι Δάρνακες αποκαλούσαν και όλους τους περί το Παγγαίον κατοικούντες. Ο Γκισδαβίδης στο ίδιο σημείωμα του επισημαίνει επίσης ότι στα χωριά του Παγγαίου το δάρι οι παλαιοί το λέγουν με την έννοια εδώ και με την έννοια τώρα. "Ήκουσα μάλιστα εις Νικήσιανη και Ροδολείβος γέρους, οι οποίοι έλεγαν δάρι να έλθης, δάρι να πας - τώρα να έλθης, τώρα να πας, εις διαφόρους φράσεις". Εμείς να υπενθυμίσουμε ότι "δάριν" σημαίνει σπιθαμήν και μεταφορικά μπορούμε να θεωρήσουμε ότι "δάρι να πας" σημαίνει να πας τόσο γρήγορα, σαν να έχεις κάνει μια σπιθαμή!
Ο Δοβιστιανός Αθανάσιος Ξακουστός έγραψε μια ιστοριούλα όπου διαβάζουμε μεταξύ άλλων και τον εξής διάλογο μιας Δοβιστιανής με τη γειτόνισσα της:
"-Αρη Νάσου, πλάλει λίγου γιάλα δουνάκα. Πάλι τα ξηράτ' μας ηύρι.
- Τι αρή θέλ(ει)ς; Δεν κτάεις, που Γιώργης πλαλούσι με τα γκουλιάρια του κατήφουρου, πουδουκλώθκι κι τσάκσι του μπατσιάτ' κι έντουκι κι τβούζατ, δάρη τι να κάνω;"
Επί τουρκοκρατίας οι Σερραίοι αναφέρονταν υποτιμητικά στους κατοίκους των πέντε χωριών. Η λέξη ντάρνακας ήταν συνώνυμη με τον αγροίκο, τον αγράμματο, τον κακό ντυμένο, τον χωριάτη. Μην μου πείτε ότι ο νους σας δεν πάει πάλι στις προβιές; Γιατί τι θα μπορούσε να φοράει ένας αγροίκος. ένας αγράμματος, ένας κακοντυμένος, ένας χωριάτης; Μια προβιά ή κάτι τέτοιο!
Όμως τα πράγματα δεν ήταν έτσι, τουλάχιστον για εκείνη την περίοδο. Τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας και στα χρόνια του μεσοπολέμου τα Δαρνακοχώρια, εξαιρουμένων των περιόδων πολεμικών επιχειρήσεων, γνώρισαν οικονομική και πνευματική άνθιση. Οι Ντάρνακες έχτισαν εκπαιδευτικά ιδρύματα, εκκλησιές και αρχοντικά και όταν κατέβαιναν στην πόλη των Σερρών για ψώνια αναζωογονούσαν την τοπική αγορά. Η εποχή της προβιάς, της νομαδικής ζωής στο βουνό είχε τελειώσει οριστικά για τους Ντάρνακες.
Στο σημείο αυτό μπορούμε να υποθέσουμε ότι αυτοί οι περίφημοι Ντάρνακες ή Δάρνακες ή Δερρίωνες ή Δέρρωνες κατοικούσαν περί των ορεινών όγκων του Παγγαίου, του Μενοικίου και του Μπέλες και ότι η ονομασία τους προσδιόριζε κυρίως ένα χαρακτηριστικό της ένδυσης τους και όχι τόσο τη φυλετική τους ταυτότητα. Επίσης μπορούμε να υποθέσουμε ότι κύρια ασχολία των ανθρώπων αυτών, κατά εποχές, ήταν η αλιεία στις πάμπολλες τότε λίμνες της Ανατολικής Μακεδονίας και η κτηνοτροφία που έπαιξε καθοριστικό παράγοντα για την επιβίωση τους επάνω στα βουνά, ενώ τους τελευταίους αιώνες παρατηρούμε μία στροφή προς τη γεωργία με την κάθοδο τους προς τις πεδινές περιοχές.
Να αναφέρουμε και μια ρομαντική εκδοχή για την καταγωγή των Δαρνακοχωριτών (Σ.Σ. η οποία βεβαίως πολύ μας ικανοποιεί όλους μας) σύμφωνα με την οποία οι Δάρνακες είναι απόγονοι κάποιου μυθικού ήρωα, θεϊκής καταγωγής του Δάρνακα. Ο Δάρναξ υπήρξε γενάρχης μιας αρχαίας ελληνικής φυλής δωρικής καταγωγής. Την ερμηνεία αυτή για την καταγωγή των Δαρνάκηδων φέρεται να υποστηρίζει ο καθηγητής Κακριδής. Πάντως αν ξαναδιαβάσατε λίγες σελίδες πιο πριν αυτά που έγραψε ο Γαβριήλ Κουντιάδης θα βρείτε και εκεί αναφορά δωρικής προέλευσης.
Στο ίδιο περίπου μήκος κύματος εκθέτει την άποψη του για την καταγωγή των Δαρνάκηδων και ο Δαρνακοχωρίτης Γεώργιος Κεφάλας, με ένα πρωτότυπο αλλά και συνοπτικό κείμενο του, που αναδημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΕΜΜ. ΠΑΠΑΣ.
«Ο ιερός αυτός τόπος που εγεννήθησαν, έζησαν και πέθαναν οι αρχαίοι πρόγονοί μας Γραοί, Λαιοί, Αγριάνες μας βλέπουν από τα κάστρα τους τα ακόμη ζωντανά της Κεράντζας (πάνω από την Οινούσα), της Αγριάτας (Νέου Σουλίου), του Γραδήσκου (Αγίου Πνεύματος) όπου και η πρωτεύουσα του κράτους της αρχαίας Ορβηλίας ή Καρήσκος), του Δαφνουδίου, καθώς και τα μονοπάτια, όπου περιπατούσε ο Πατριάρχης Γεννάδιος ο Σχολάριος μετά την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως και μετέπειτα κατά την Εθνεγερσία ο Αρχιστράτηγος των Μακεδονικών Δυνάμεων Εμμανουήλ Παπάς.
Όλοι έχουμε υποχρέωση στα βουβά αυτά κάστρα και μονοπάτια που οι άνθρωποι του κάποτε υπήρξαν οι πιο στενοί και έμπιστοι σύμμαχοι του κοσμοκράτορα Μέγα Αλέξανδρου κατά την μεγάλη του εκπολιτιστική εκστρατεία μέχρις των Ινδιών.
Οι γοργοπόδαροι Αγριάνες - κατά τους ιστορικούς - ήταν οι ορεινοί καταδρομείς της Μακεδονικής Φάλαγγας με τον πρίγκιπα τους Λάγγαρο.
Συμμετείχαν στη μάχη του Γρανικού με αρχηγό των Τοξοτών τον Κρητικό Κλέανδρο. Στη μάχη των Αρβήλων παρά τα Γαυγάμηλα. Στη μάχη των Ουξίων προς την Περσέπολη και τις Πασαργάδες. Στη μάχη για την κατάληψη της "Πέτρας Αορνος". Στη μάχη κατά του Πώρου παρά τον ποταμόν Υδάσπη στην Ινδία. Και στις εκβολές του ποταμού Ινδού εβοήθησαν τον ναύαρχο του Μέγα Αλέξανδρου τον Νέαρχο. Μαζί δε, με τον Μέγα Αλέξανδρο για την κατάληψη της Τύρου ανέβηκαν στο βουνό Νιχά - στο Λίβανο - και υλοτόμησαν κορμούς δένδρων για την ναυπήγηση πλοίων.
Αυτοί είναι περιληπτικά οι άγνωστοι μέχρι τούδε - δυστυχώς - οι αρχαίοι Αγριάνες που αποκαλούνται σήμερα "Δάρνακες" από τη λέξη λάρνακες, όπου σημαίνει θεματοφύλακες αρχαίων κειμηλίων και που πραγματικά είναι."
Να λοιπόν που μας προέκυψε και άλλη εκδοχή: Από Λάρνακες Δάρνακες!.
Μετά από όλα αυτά τα εθνικά και πατριωτικά παραθέτουμε δύο τουλάχιστον μακεδονίτικα τραγούδια, που τα τραγουδούν η Νίτσα Τσίτρα και ο Κώστας Κουφογιάνγκος, και τα οποία κάτι λένε για κάποιον Δαρείο ή κάτι τέτοιο!.
"Στου Σαρμουσακλί θα πάου για να παντριφτώ, για να πάρω ένα κουρίτσι δώδεκα χρουνό, το χωριό μας δεν πατιέται ούτε προσκυνά και τα λοιπά και τα λοιπά και στο ρεφρέν ξάφνου ακούγεται "ντός ντάριμ, ντός". Ποιος είναι αυτός ο Ντάρις βρε παιδιά; Σαν Δαρείος δεν ακούγεται;
Για να "παίξουμε" ακόμη λίγο με τις λέξεις παραθέτουμε και το λήμμα "δανάκη", το οποίο ήταν περσικό νόμισμα που είχε συμβολική αξία. Ήταν το νόμισμα που θαβόταν με τους νεκρούς ως αντίτιμο για το Χάρο. Δεν θα σχολιάσουμε τίποτα απλώς υπενθυμίζουμε το "δουνάκα" !
Βασίλης Σ. Κάρτσιος
